Professor Geoffrey Geuens: “Een kleine groep kapitalisten controleert alle lagen van de macht”

Source Axel Bernard Solidair.org

Kijk naar de top van eender welke Belgische bank en je ziet meteen de stamboom van alle steenrijke families in België. Die rijke families hebben in het hart van de macht een netwerk geweven dat hen in staat stelt om de hele staat te controleren. Professor Geoffrey Geuens (ULiège) is gespecialiseerd in de banden tussen kapitaal en politieke macht, en legde dat netwerk bloot.

Onlangs werd bekend dat een medewerkster van het kabinet van minister van Volksgezondheid Maggie De Block een directiefunctie krijgt bij een Amerikaanse multinational. Toen de vrouw nog op het kabinet werkte, had ze voor die multinational een deal geregeld. En dat is allesbehalve een alleenstaand geval (zie kadertekst). Is er een verklaring voor? We vroegen het aan professor Geoffrey Geuens. Plaats van afspraak: het Luikse filiaal van de private bank Delen.

Waarom spreken we af bij deze bank die het grote publiek niet eens kent?

Geoffrey Geuens. Dit soort bank werkt bijna alleen voor mensen met een heel groot vermogen en is bijzonder discreet, net zoals de Belgische hoge burgerij. Als je het profiel van de directeurs en de aandeelhouders van deze bank bekijkt, ontvouwt zich een complex tafereel. Je krijgt een heel precies beeld van de ons-kent-ons-wereld van de hoge burgerij in België en ook van de nauwe contacten die er zijn met de huidige federale regering.

De bank Delen is in handen van de holding Ackermans & van Haren, AvH. Een van de aandeelhouders van die holding is baron Luc Bertrand. Hij is een van de rijkste mannen in het land en goed bekend, want zijn dochter, Alexia Bertrand, is de kabinetschef van minister Didier Reynders. AvH dat is verder ook Frédéric van Haren, in Kapellen nog altijd schepen voor Open Vld, en Jacques Delen, van de bank Delen en daarnaast bestuurder van verschillende andere bedrijven en bij de Fondation ULB.

Een van de bestuurders aan het hoofd van de bank Delen is Michel Delbaere, tegelijk vicevoorzitter van de Delcrederedienst, een structuur onder controle staat van de Belgische staat, maar hij is ook jarenland de baas geweest van het Vereniging van Belgische Ondernemingen, VBO, en de Vlaamse werkgeversorganisatie Voka. Verder is Michel Delbaere op dit moment ook voorzitter van het bedrijf Sioen, genoemd naar eigenares Michèle Sioen, die op haar beurt ex-voorzitter is van… het VBO. De voormalige bazen van het VBO geven elkaar zitjes in elkaars bedrijven. Dat toont aan dat er een enorme verwevenheid is en dat er heel sterke banden zijn gegroeid tussen die mensen.

Een anekdote: mevrouw Sioen heeft samen met haar man haar intrek genomen in het prestigieuze kasteel van Stuyvenberg, het kasteel waarin koningin Fabiola tot aan haar dood heeft gewoond. Het kasteel is een openbaar goed dat onder de bevoegdheid valt van de FOD Financiën van toenmalig N-VA-minister Van Overtveldt. Mevrouw Sioen woont er nu samen met haar levensgezel, Marnix Galle, een erg bekende vastgoedmakelaar die vooral actief is in Brussel en die de zoon is van de voormalige Vlaamse socialistische minister Marc Galle.

Wat wilt u aantonen?

Geoffrey Geuens. Je vertrekt bij één enkele bank, die bij het grote publiek nauwelijks bekend is, en je ziet meteen hoe de topfiguren uit de bedrijfswereld met elkaar verbonden zijn, en dat over de taalgrens heen. Ze zijn constant in de weer om hun belangen uit te breiden, goed uit het zicht, in netwerken, raden van bestuur, privéclubs en zelfs rechtstreeks op ministeriële kabinetten.

Ik geef nog een voorbeeld: Caroline Ven, directeur bij de Bank Van Breda, de andere bank met veel heel vermogende klanten en eigendom van de holding AvH. Wat Caroline Ven heeft gedaan, is nog extremer. Zij stond jarenlang aan het hoofd van de socio-economische cel van premier Leterme. Voor ze die functie bekleedde, was ze bij het VBO verantwoordelijk voor de socio-economische studies. Ze trok dus van het VBO naar het kabinet van Yves Leterme en vandaar ging ze naar een private bank, terwijl ze tegelijk als politiek aangeduide beheerder actief is bij bpost, dat nog altijd een overheidsbedrijf is.

Wat is het fundamentele probleem van dat soort verwevenheid?

Geoffrey Geuens. Ten eerste moeten de kiezers daarover geïnformeerd worden. Het grote publiek weet bijna niets over die banden tussen de bedrijfswereld en de politieke partijen. Zelfs als Bart De Wever zegt “Voka is mijn baas”, probeert de N-VA toch de indruk te wekken dat ze een radicale anti-establishment partij is die opkomt voor het volk. In werkelijkheid is die partij vandaag, samen met Open Vld, in Vlaanderen de grootste pleitbezorger van de grote rijke families. Het is de partij die de meeste banden heeft met de financiële en industriële oligarchie in dit land.

Ten tweede, als we het kiezersaspect even buiten beschouwing laten, is het toch wel verontrustend dat in het collectieve denken de staat gezien wordt als de behoeder van het algemeen belang, een instantie die boven de klassen staat en de gemeenschap beschermt. De werkelijkheid leert ons dat de staat in uiteenlopende mate een klassenstaat blijft. In de huidige crisis neemt dat zelfs karikaturale vormen aan. Ik zou bijna durven zeggen dat de maskers nu afvallen. En dan vooral bij de federale regering, waar de politieke macht nog rechtstreekser beïnvloed wordt door de rijke zakenfamilies en de vertegenwoordigers van de werkgeversorganisaties, want die hebben op elk ministerieel kabinet pionnen.

U noemt de rechtse partijen. Ligt dat anders voor de “linkse” partijen?

Geoffrey Geuens. Je kunt natuurlijk veronderstellen dat de rechtse partijen de “partijen van de rijken” zijn, maar de bedrijfswereld heeft wel degelijk ook banden met de socialistische partijen. Sommigen hebben hun best gedaan om de mensen te laten geloven dat schandalen zoals Agusta, Nethys … er zijn gekomen door “enkele rotte appels”. Maar eigenlijk is het iets wat ingebakken zit. De PS en sp.a zijn tientallen jaren aan de macht geweest en we mogen zeggen dat ze traditionele partijen zijn geworden als het gaat om hun politieke activiteit, hun mandaten en de verloningen die ze krijgen. In de jaren 1990-2000 hebben ze bewezen dat ze de belangen van de bedrijfswereld op een heel efficiënte manier konden verdedigden, maar toch was er een soort van sociale vrede, dankzij hun contacten met de vakbonden.

Naar aanleiding van het sociaal plan bij Proximus wees u erop dat CEO Dominique Leroy ook lid was van de raad van bestuur bij Ahold Delhaize en in Frankrijk ook bij Saint-Gobain, een bedrijf dat voorop loopt op het vlak van sociale afbraak. U wees er ook op dat alle door de overheid aangestelde bestuurders ook leidinggevende functies bekleden bij andere multinationals waar banen zijn gesneuveld. Is het niet normaal dat mensen die ervaring hebben in de economie ook overheidsbedrijven leiden?

Geoffrey Geuens. Mensen die ervaring hebben in de economie, ja, maar ze gaan nooit op zoek naar mensen die kmo’s hebben geleid. Ze stellen liever mensen aan die een verleden hebben in de grote industriële groepen die nauwe banden hebben met de superrijken in dit land. De aanwezigheid van mensen die zowel actief zijn in overheidsbedrijven als in privébedrijven die in handen zijn van de hoge burgerij is geen noodzaak, dat is een politieke keuze waar de opeenvolgende regeringen telkens weer voor kiezen. Dat is het geval bij bpost, de NMBS en ook bij Proximus. Die mensen worden aangesteld aan het hoofd van overheidsbedrijven en moeten die bedrijven voorbereiden op liberalisering en op privatisering, en dat gebeurt stapsgewijs, het kapitaal van de overheidsbedrijven wordt in schijven overgeheveld; dat is de manier waarop dat gebeurt. En dan kun je maar beter mannen en vrouwen uit de bedrijfswereld hebben. Het maakt niet uit welk politiek etiket ze hebben, PS, cdH, MR, Open Vld of N-VA, om de deugden van de markt, de Europese deregulering en het onaantastbare principe van de concurrentie te aanvaarden – tegen heug en meug volgens de socialisten, of luid juichend zoals de liberalen dat doen. Omdat niet iedereen staat te springen het industriële en openbare erfgoed in de uitverkoop te doen heeft men op het juiste moment de juiste personen nodig, een bundeling van politieke belangen, en ook van materiële belangen. Vandaar dat die CEO’s zoveel betaald krijgen. Je zou kunnen zeggen dat als iemand bereid is dat soort dingen te doen daar iets tegenover moet staan.

Er is ook de omgekeerde stroom: ex-ministers die voor grote bedrijven gaan werken. Om nog maar eens Proximus te noemen, daar heb je de voormalig ministers Karel De Gucht, die ook in de raad van bestuur van ArcelorMittal zetelt, en Stefaan De Clerck, die ook een zitje heeft bij Voka.

Geoffrey Geuens. Je moet begrijpen dat het niet alleen een ethisch probleem is. Er is ook het probleem van de klassenbelangen. Die mensen hebben die keuze gemaakt omdat ze deel uitmaken van economische netwerken of omdat ze de belangen van de heersende klasse overnemen. Ja, Stefaan De Clerck is minister geweest voor CD&V, maar wat sterker doorweegt, is dat hij uit een familie stamt die bekendstaat om haar liberale denkbeelden, ook al zijn die veeleer conservatief, en al generaties lang banden heeft met de bedrijfswereld.

En wat Karel De Gucht betreft, hij is de emanatie van een erg langdurig proces dat kenmerkend is voor de traditionele partijen en de geschiedenis van de Europese Unie. Hij was Europees Commissaris voor Handel in de tijd dat José Manuel Barroso voorzitter was van de Europese Commissie …

… die zelf adviseur werd bij de zakenbank Goldman Sachs.

Geoffrey Geuens. Inderdaad. Het parcours dat hij heeft afgelegd, is ronduit alarmerend. Toen Barroso de Europese Commissie verliet, werd hij wel heel vlug adviseur bij Goldman Sachs en iedereen vond dat schandalig, zelfs mensen uit zijn eigen politieke familie, zij zeiden “nee, dat kun je niet maken, er zijn grenzen”. Je moet begrijpen dat Barroso eigenlijk niet meer is dan de voortzetting, op zijn manier, van het project van de oprichters van de Europese Unie. Een project dat vanaf het begin gedragen werd door de bedrijfswereld, door kringen met een redelijk autoritaire en erg technocratische visie op hoe ze macht konden uitoefenen.

Vanaf het begin waren er erg nauwe banden tussen de hoge ambtenaren van de Europese Commissie en de bedrijfswereld. En kijk maar eens naar de overgrote meerderheid van de Europees Commissarissen van de voorbije tientallen jaren, hoeveel zijn er daarna niet naar de bedrijfswereld overgestapt? Er was de socialist Karel van Miert die na zijn politieke carrière in het directiecomité van tal van multinationals zetelde. Er zijn er maar heel weinig die zijn voorbeeld niet hebben gevolgd. Het is bijna een traditie geworden.

Belangenvermenging op ministerkabinetten

Op het kabinet-De Block is belangenvermenging schering en inslag. Tot hij haar kabinet vervoegde, werkte haar adjunct-kabinetschef Bart Vermeulen, die verantwoordelijk is voor het geneesmiddelenbeleid, bij farmabedrijf UCB. Dat bedrijf is in handen van drie rijke Belgische families (Janssen, Solvay en Boël). Eerder was hij hoofdeconoom bij pharma.be, de lobby van farmaceutische bedrijven.
En verder… Jean-François Lerouge, voormalig kaderlid van Electrabel-Engie. Hij werkte op het kabinet van energieminister Marghem. En Simon Put, die het kabinet van minister van Defensie Vandeput verliet voor Lockheed Martin nadat de Belgische staat besloten had de F-35’s te kopen, het contract van de eeuw… noemde Lockheed Martin dat zelf.

Dat geldt ook voor Étienne Davignon. Onlangs verklaarde die: “Voor mij is het op een bepaald moment niet zo belangrijk meer of ik 100 miljoen meer of minder heb. In het leven merk je daar niets van. En daarna zie je hem cynisch lachen. Zulke uitspraken zijn choquerend. Bent u ook zo verontwaardigd?

Geoffrey Geuens. Is dat choquerend? Ja. Kijk ik ervan op? Nee. Die uitspraak is kwetsend en staat in schril contrast met zijn uitspraken dat hij zich inzet voor het algemeen belang en dat hij Sabena gered zou hebben. Tegelijk is die uitspraak ook erg interessant, want hij laat zich zo van een veel minder sympathieke kant zien, een heel verschil met het beeld dat hij in de media blijft ophangen en waar hij keer op keer geïnterviewd wordt en wordt voorgesteld als een wijs man die de Belgische politiek kent, een echte expert, een verlichte ziener. Maar als het begrip oligarch (iemand die deel uitmaakt van een klein groepje dat de macht heeft, n.v.d.r.) op één persoon van toepassing is, dan is dat wel Étienne Davignon.

Ten eerste omdat Davignon, meer dan wie ook, symbool staat voor wat ik daarnet gezegd heb, namelijk dat de superrijken uit het bedrijfsleven op alle niveaus de macht in handen hebben. Alle mandaten opsommen die de burggraaf ooit heeft uitgevoerd, zou ons te ver voeren. Hij is ook betrokken bij alle privéclubs die de hand- en spandiensten van de elite van het land organiseren, zoals de Club van Lotharingen. De familie Davignon heeft banden met de families Boël, Janssen, Solvay … Als je al die banden wilt blootleggen, kun je een volledige stamboom opzetten waarin niet alleen de hoge burgerij van België figureert. Al die rijke families zijn via huwelijken met andere rijke families verbonden.

Ook op internationaal niveau is Davignon een symbool. Op Europees niveau stond deze voormalige Europees Commissaris mee aan de wieg van de beruchte Europese Rondetafel van Industriëlen, de ERT. In alle boeken die ook maar een beetje kritisch zijn over de macht die de bedrijfslobby’s op de Europese Commissie uitoefenen, wordt de ERT genoemd. Maar het gaat veel verder: de ERT is opgericht op initiatief van een vicevoorzitter van de Commissie! Dat is dus geen lobbywerk meer, maar een uitwisseling binnen dezelfde klasse.

Voor mij is Davignon dus een prachtig voorbeeld van wat de marxisten als oligarchie definiëren, een enorme concentratie van kapitaal, het samenvoegen van bankkapitaal en industrieel kapitaal in holdings. En die holdings worden gesteund door de staat en door families die, door een hele reeks mechanismen, erin slagen hun belangen te behartigen op nationaal vlak, op Europees vlak en zelfs op mondiaal vlak.

U verdiept zich intussen al 15 jaar in die netwerken, in die banden. Het is een spinnenweb dat aan alle facetten van de maatschappij kleeft en dat bovendien ook continu kleiner lijkt te worden.

Geoffrey Geuens. Absoluut. Het is duidelijk dat het kleiner wordt. Het is geen toeval dat de Franse sociologen Pinçon-Charlot en Pinçon beslisten om de term oligarchie te gebruiken en niet langer het concept hoge burgerij, ook al is er volgens hen een heel sterke band. Het is zelfs zo dat de rijke burgerij in tijden van crisis de burgerlijke democratie zelf beschouwt als een “luxe” die ze zich niet meer kunnen permitteren. Als je ziet dat zelfs de kinderen van de superrijken bij ministeriële kabinetten actief zijn, dan weet je dat de dominante klasse rechtstreeks invloed wil uitoefenen.

Die evolutie doet me denken aan een uitspraak van Gramsci. Hij zegt dat je het pessimisme van het verstand en het optimisme van de wil moet samenbrengen. Je merkt heel duidelijk dat het kapitaal bezig is beetje bij beetje de macht te verwerven in tal van sectoren die het nog niet domineerde, zoals het onderwijs, gezondheidszorg en rusthuizen, die tot dusver toch gedeeltelijk beschermd waren tegen de logica van het kapitaal. Het is ook bezig de werknemers alles te ontnemen wat ze na een lange strijd verworven hadden, ze willen het stakingsrecht en het recht om te betogen in vraag stellen. In België, maar ook in Europa, heeft het bedrijfsleven de aanval ingezet. We zullen op elke aanval moeten reageren, ons verzetten, dingen aan de kaak stellen en actievoeren. Niets kan mobilisatie en collectie strijd vervangen. Dat is waar de strijd van de gele hesjes ons nog eens aan herinnerde. Want informatie, de planeet, de economie, de politiek, het zijn allemaal dingen die veel te belangrijk zijn om ze aan een clubje superrijken en multinationals over te laten.

Dit artikel komt uit het magazine Solidair van maart-aprtil 2019. Abonnement.